Ilse van Staden – Goeie dood wat saggies byt. Protea, 2016.
ISBN
Dit is ’n
unieke verhaal, hierdie een.
Dit vertel, na
my wete, vir die eerste keer in Afrikaans hoe ’n jong vroueveearts aan Onderstepoort
studeer en hoe persoonlike ervarings in die tradisioneel manlike arena haar
lewe raak. Só beskou, is dié roman vir genderteoretici wat die omkering van
genderpatrone, -voorskrifte en -stereotipes ondersoek van enorme belang.
Van Staden is
’n gerekende digter wat tans in Australië woon. Haar Watervlerk is in
2004 met die Eugène Marais-prys bekroon. Hierdie boek is dus haar romandebuut.
Op die voorblad van die roman is daar ’n hond met slagtande ontbloot. Dié parateks (of
buiteteks) wil alreeds die gevaarelement van die roman aktiveer.
Alle
diereliefhebbers behoort hierdie boek te lees. Wanneer ’n dier by die praktyk
land, affekteer dit die veearts.
Hoekom kan ons
nie meer praat van “vrek” nie? As jy as kind ’n geliefde troeteldier aan die
dood moes afstaan, kom jy in opstand teen die woord “vrek”... Eerder
doodgaan.
Boonop is daar
al vele boeke geskryf oor hoe diere, veral katte, jou depressie kan besweer. En
diere word mensemaats; hulle begelei en beskerm. In hierdie roman word die
veearts se emosionele reaksie op siekte bespreek. Die dier is ’n pasiënt.
Afwisselend
word daar na Hilda (die hoofkarakter) se opleiding gekyk – wat dikwels nie
aangenaam is nie – en haar ervaring in die praktyk met ’n vroulike baas wat
sake anders ervaar as sy.
Die
digtershand tree in wanneer die skrywer vertel van die sielkundige mondering
wat die veearts moet aantrek wanneer sy ’n siek dier besoek of ’n koei wat nie
kan kalf nie. Onthutsend die grappe wat mans vertel wanneer hulle iets ervaar
wat pynlik is; die koei wat kalf gaan binnekort ’n steak wees. Maar grappe is
’n manier van jou beskerm teen pyn of emosionele ervarings.
Oor die liefde
en die dood skryf Ilse van Staden so ontroerend. Die geliefde is soos ’n
latente infeksie wat weer opvlam.
Wat die dood
betref, skryf sy dat daar ’n kompartement in Hilda se siel ontstaan het waar sy
die dood hanteer: iets soos ’n gepantserde, klankdigte kamer met notas teen die
mure.
Die boek word
’n meesleurende romandebuut genoem. Die teks werk met outobiografiese gegewens.
Vir die speurende leser sou van hierdie merkers ’n interessante gegewe wees om
die gedigte ook anders te benader met hierdie teks as ’n soort dagboek.
Dit is ’n
verslag van ’n sensitiewe persoon wat in die manlik gedrewe wêreld van die
wetenskap en veeartsenykunde haar gevoelens weergee oor die liefde, oor
verliese en veral oor displacement.
Die verteller
kom bitter gou agter hoe die teorie verskil van die harde werklikheid van in
die praktyk staan. Ondankbare diereliefhebbers neem regstappe teen die reeds
gespanne veearts wat leer dat dit in hierdie bedryf om sowel mense as diere
gaan.
Dooie honde,
leer hierdie veearts, bly boonop byt in die gewete en knaag aan die selfbeeld.
Dit is ’n
vertelling wat die gemoedelike James Herriot-vertellings, soos All Creatures
Great and Small (1972) op sy kop keer en ’n ander blik gee op Gerald
Durrell se ervarings wat al as dry wit en crisp beskryf is.
Die slot tref
jou ietwat onverwags, maar die vertelling – as jy weer na die parateks en die
subtiele kodes oor onmag en displacement kyk – moet hierop afstuur . . .
Kladboek?
Dagboek? Semi-outobiografie? Die slotwoorde sluit weer by die titel aan wat die
komplekse verhouding tussen lewe en dood in hierdie vrou se gemoed behandel.
Die teks resoneer ook met JM Coetzee se Disgrace en die dood van die hond. Net ontstellender en komplekser daar verwoord.
Die teks resoneer ook met JM Coetzee se Disgrace en die dood van die hond. Net ontstellender en komplekser daar verwoord.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Beeld)
